گزارش اختصاصی | سالروز شهادت شهید آیت‌الله مدرس و روز ملی مجلس

به گزارش ایثارنیوز، آیت‌الله سید حسن مدرس در سال ۱۲۸۷ قمری در خانواده‌ای روحانی و اهل علم چشم به جهان گشود. او از نوجوانی به علوم دینی علاقه‌مند بود و برای ادامه تحصیل راهی اصفهان شد. مدرس در حوزه علمیه این شهر طی سیزده سال نزد بیش از سی استاد برجسته، مقدمات و سپس سطوح عالی علوم اسلامی را فراگرفت. او ادبیات عرب، منطق، بیان و فقه و اصول را نزد استادانی چون میرزا عبدالعلی هرندی و ملا محمد کاشی آموخت و بعدها نزد میرزا جهانگیرخان قشقایی به حکمت، فلسفه و عرفان روی آورد. مهارت علمی او به حدی رسید که توانست تقریرات استاد خود مرحوم ریزی را در ده هزار سطر بنگارد؛ امری که بیانگر تسلط و دقتش در مباحث اصولی بود.

آیت‌الله مدرس پس از سال‌ها تحصیل در اصفهان، در سال ۱۳۱۱ قمری رهسپار نجف شد و در مدرسه‌ای منسوب به صدر اقامت گزید. در این دوران در جلسات درس آیات عظام سید محمد فشارکی و شریعت اصفهانی شرکت می‌کرد و همان‌جا با جمعی از علمای نامدار، از جمله سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمدصادق طباطبائی و شیخ عبدالکریم حائری، ارتباط علمی و مباحثه داشت. او به مدت هفت سال در نجف اقامت کرد و ضمن کسب اجازه اجتهاد از علمای بزرگ این شهر، با تلاش و کار روزهای پنجشنبه و جمعه مخارج زندگی ساده‌اش را تأمین می‌کرد. بازگشت او به ایران در سال ۱۳۱۸ قمری از مسیر اهواز و چهارمحال صورت گرفت و بار دیگر در اصفهان مستقر شد.

با بازگشت به اصفهان، آیت‌الله مدرس در کنار تدریس فقه و اصول، به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز توجه نشان داد. در جریان نهضت مشروطه، او که ابتدا فعالیت سیاسی برجسته‌ای نداشت، به دلیل شرایط پیش‌آمده و نیاز جامعه، به سیاست روی آورد. خودش در این باره گفته بود که در بدو بازگشت به اصفهان تنها تدریس و فعالیت اجتماعی را برگزیده بود، اما تحولات استبداد و مشروطه مسیر او را دگرگون کرد.

ورود جدی آیت‌الله مدرس به عرصه سیاست با عضویت در انجمن ایالتی اصفهان آغاز شد. سپس در سال ۱۲۸۹ شمسی به عنوان یکی از پنج عالم منتخب برای نظارت بر قوانین مجلس شورای ملی برگزیده شد و از همین‌جا چهره‌اش در عرصه سیاسی کشور شناخته‌تر گشت. او در دوره سوم مجلس نیز به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد، اما این دوره کوتاه بود و با آغاز جنگ جهانی اول تنها یک سال دوام آورد.

در جریان جنگ، آیت‌الله مدرس به همراه دیگر اعضای کمیته دفاع ملی برای جلوگیری از پیشروی نیروهای روسیه تزاری از تهران به قم مهاجرت کرد و سپس راهی اصفهان، کرمانشاه، عراق، ترکیه و سوریه شد و پس از دو سال به ایران بازگشت. او از مخالفان سرسخت قرارداد ۱۹۱۹ وثوق‌الدوله بود و این قرارداد را زمینه‌ساز تقسیم ایران میان بیگانگان می‌دانست و با آن شدیداً مخالفت کرد.

پس از کودتای رضاخان و ضیاءالدین طباطبایی در سوم اسفند ۱۲۹۹، مدرس همراه بسیاری از فعالان ملی و آزادی‌خواه دستگیر و تا پایان دولت ضیاء در قزوین زندانی شد. پس از آزادی، دوباره در انتخابات پیروز شد و به عنوان نماینده مردم تهران وارد مجلس چهارم شد و در آنجا به سمت نایب رئیس مجلس و رهبر اکثریت برگزیده شد.

با آغاز دوره پنجم مجلس در سال ۱۳۰۲، که یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ مشروطه بود و هم‌زمان با برآمدن رضاخان و تغییر سلسله قاجار پیش رفت، مدرس رهبری اقلیت مجلس را به عهده گرفت. استیضاح رضاخان توسط آیت‌الله مدرس نیز یکی از رویدادهای مهم این دوره به شمار می‌رود، هرچند رضاخان با سیاست‌ورزی و فشار توانست زمینه تغییر سلطنت را فراهم کند و در سال ۱۳۰۴ به پادشاهی برسد.

در انتخابات مجلس هفتم، رضاخان که در پی حذف آیت‌الله مدرس بود، با برگزاری انتخاباتی کاملاً فرمایشی مانع ورود او به مجلس شد. آیت‌الله مدرس بعدها گفته بود که اگر همه بیست هزار رأی‌دهنده دوره پیش مرده باشند، آن یک رایی که خودش به خود داده کجا رفته است. این جمله به نمادی از اعتراض او به تقلب‌های انتخاباتی بدل شد.

پس از کنار گذاشتن از سیاست، آیت‌الله مدرس مدتی خانه‌نشین شد تا اینکه در ۱۶ مهر ۱۳۰۷ دستگیر و ابتدا به دامغان، سپس مشهد و در نهایت به خواف تبعید شد. او هفت سال تمام تحت نظر شدید مأموران در تبعید بود و در سال ۱۳۱۶ به کاشمر منتقل شد. رضاخان که از تأثیر اجتماعی و سیاسی مدرس بیم داشت، دستور قتل او را صادر کرد. مأموران ابتدا قصد کشتن او با سم را داشتند اما چون اثر نکرد، در غروب ۲۷ رمضان ۱۳۵۶ قمری برابر با دهم آذر ۱۳۱۶، او را خفه کردند و پیکرش را مخفیانه به خاک سپردند. مردم کاشمر سال‌ها مزار او را به صورت پنهانی نشانه‌گذاری کردند تا از نابودی مصون بماند. حقیقت چگونگی شهادت او پس از سقوط رضاخان در سال ۱۳۲۰ آشکار شد و پرونده آن در دستگاه قضایی بررسی گردید.

آیت‌الله مدرس نه تنها از نظر علمی و فقهی مجتهدی جامع‌الشرایط و صاحب فتوا بود، بلکه در عرصه عمل نیز نمادی از پیوند دین و سیاست در معنای صحیح آن به شمار می‌رفت. آیت‌الله مرعشی نجفی آثار فقهی او را ستوده و نقل حدیث از او را افتخار دانسته است. آیت‌الله بهاءالدینی نیز او را شخصیتی می‌دانست که از جهان علم و دین فراتر رفته و به مقام رجل سیاسی دینی رسیده است؛ کسی که نبودنش می‌توانست به تضعیف بسیاری از اصول اسلامی در جامعه بینجامد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی، آیت‌الله مدرس را شخصیتی با روحی بزرگ و زبان گویای حق توصیف کرد و در سال ۱۳۶۳ دستور بازسازی مزار او را صادر نمود. امروز دهم آذر، سالروز شهادت او، در تقویم رسمی ایران به عنوان روز مجلس نام‌گذاری شده است؛ روزی که یادآور تلاش‌های فقیهی است که در برابر استبداد ایستاد، از حقوق مردم دفاع کرد و سرانجام جان خود را در این مسیر فدا کرد و به شهادت رسید.